بیش از صد نوع آرتریت (arthritis) شناخته شدهاست که شایعترین آن استئوآرتریت در زانو یا آرتروز زانو است. آرتروز یک بیماری پیشرونده است که معمولا پس از سنین میانسالی خود را بروز میدهد و علت آن تخریب تدریجی غضروفهای زانو است. این بیماری در کودکان نیز ممکن است بروز کند و درمانی که بتواند آسیبهای واردشده را بهبود ببخشد در حال حاضر وجود ندارد اما میتوان با روشهای درمانی موجود از پیشرفت آن جلوگیری کرد و یا ساختارهای طبیعی را برداشته و با ساختارهای مصنوعی یا ایمپلنتها جایگزین کرد. در این مطلب نگاهی کلی به علائم روش تشخیص و نیز درمان بیماری آرتروز زانو خواهیمداشت.
علائم شایع بیماری آرتروز زانو چیست؟
افزایش تدریجی میزان درد زانو:
اگرچه برخی افراد دردهای ناشی از آرتروز زانو را بصورت ناگهانی و بدون سابقهی قبلی تجربه میکنند اما معمولا و در بیشتر افراد این دردها به تدریج شروع میشوند و با گذشت زمان افزایش مییابند. مشخصهی اصلی این دردها این است که در هنگام صبح یا زمانی که فرد پس از مدتی سکون و عدم فعالیت شروع به فعالیت میکند خود را نشان میدهند. این دردها در هنگام بالارفتن از پلهها، راهرفتن در سطح صاف، برخاستن پس از نشستن طولانی و نیز پس از نشستن طولانیمدت خود را بروز میدهند. درد زانو که منجر به بیدارشدن از خواب شود نیز میتواند از نشانههای آرتروز زانو باشد. پیشرفت دردهای ناشی از آرتروز زانو ممکن است تدریجی و با سرعت پایین یا سریع و در زمان کوتاه باشد. همچنین ممکن است این دردها برای مدتی ثابت و بدون تغییر در شدت باشند و پس از چند سال دوباره شروع به پیشرفت کنند.
معمولا دردهای ناشی از آرتروز زانو با استرس، هوای سرد و نیز پس از فعالیت شدید افزایش مییابند. با توجه به اینکه آرتروز زانو علائم بسیار مشابهی با روماتوئید آرتریتیس یا روماتیسم دارد بنابراین لازم است برای تشخیص دقیق علت بیماری در هنگام بروز درد به پزشک مراجعه گردد.
ورم زانو:
التهاب زانو یکی از علائم پس از ایجاد آتروز زانو است که میتواند منجر به تجمع مایعاتی در زانو شده و در نهایت به بادکردن و ورم زانو منجر شود. ورم زانو در اثر آرتروز زانو معمولا پس از مدتی عدم تحرک مثلا در هنگام صبح و پس از بیدارشدن از خواب افزایش مییابد. این علامت نیز بین آرتروز زانو و روماتیسم مشترک است.
قفلشدن زانو: علائم بیماری آرتروز زانو
تخریب ساختارهای پایدارکنندهی زانو و ناپایدری آن از نتایج افزایش آسیبهای زانو پس از گذشت زمان است. در نتیجهی تخریب این ساختارهای پایدارکنندهی زانو عملکرد زانو دچار اختلال شده و قفل میشود. قفلشدن زانو به این معنی است که به راحتی نمیتوان آن را خم یا باز کرد.
صدادادن زانو:
زمانی که زانو به آرتروز دچار باشد ممکن است هنگام باز یا بسته کردن صدا دهد. این صداها در اثر تخریب ساختارهای غضروفی زانو ایجاد میشوند که مسئول تسهیل حرکت زانو هستند. البته باید توجه داشت که صدادادن زانو لزوما به معنی تخریب ساختار غضروفی زانو نیست و معمولا صدادادن زانو همراه با درد است زیرا ساختارهای غضروفی از بین رفته و استخوانها بر روی هم ساییده میشوند.
کاهش بازهی حرکت زانو:
آسیبهای واردشده به زانو ممکن است مانع این شوند که زانو به راحتی باز یا بسته شود. در این حالت نشست و برخاست برای فرد دشوار میشود
تغییر شکل زانو: علائم بیماری آرتروز زانو
ممکن است در اثر آرتروز زانو عضلات اطراف زانو ضعیف شوند و شکلی فرورفته به خود بگیرند. گاهی نیز ممکن است زاویهی دو زانو نیز نسبت به هم تغییر کند.
مشکلاتی که تنها با تصویربرداری مشخص میشوند: برخی از مشکلات زانو برای فرد قابل تشخیص نیستند و تنها با تصویربرداری اشعه ایکس قابل تشخیص هستند. از جملهی این آسیبها میتوان به تخریب غضروف زانو و کاهش فضای مفصلی اشاره نمود.
تشخیص آرتروز زانو چگونه انجام میشود؟
روشهای مختلفی برای تشخیص آرتروز زانو وجود دارند. در ابتدا لازم است تا سوالاتی کلی در مورد شرایط زانو توسط پزشک پرسیده شود. بررسیهای اولیه شامل تست فیزیکی زانو هستند و تستهای تشخیص شامل تصویربرداری و آزمایشات کلینیکی میشوند.
تست فیزیکی برای تشخیص آرتروز زانو: تست فیزیکی توسط پزشک انجام میشود و شامل بررسی موارد زیر است:
- ورم مفصل، گرمبودن و قرمزی (این موارد نشانگر التهاب زانو هستند)
- حساسیت زانو و احساس درد در اطراف آن
- بازهی حرکتی زانو
- ناپایداری زانو
- درد هنگام اعمال نیرو بر زانو
- علائم آسیب عضلات، تاندونها و رباطهای زانو
- آسیب سایر مفاصل زانو (در صورتی که علائم التهابی و آرتریتیس در سایر مفاصل نیز خود را نشان دهند احتمال بروز روماتیسم بیشتر است).
- صدادادن زانو هنگام حرکتدادن آن
بررسی این علائم برای ایجاد اطلاعات اولیه از نوع آسیب و تعیین تستهای تکمیلیِ موثر است.
تصویربرداری برای تشخیص آرتروز زانو: تصاویر به کاررفته برای تشخیص آرتروز زانو شامل موارد زیر هستند:
- اشعهی ایکس: معمولترین نوع تصویربرداری برای تشخیص آرتروز زانو تصویربرداری اشعهی ایکس است. این نوع تصویربرداری موجب ایجاد تصویر از ساختارهای سفت بدن مانند استخوانها میشود. تغییر شکل استخوانها، کاهش فضای مفصلی و ایجاد زائدههای استخوانی از علائم آرتروز زانو هستند که میتوان با تصویربرداری اشعهی ایکس تشخیص داد.
- تصویربرداری MRI (اِم آر آی): گاهی برای بررسی بافتهای نرمتر از تصویر ام آر آی استفاده میگردد.
- تصویربرداری سیتی (CT scan): در موارد کمتری ممکن است از تصویربردای سیتی نیز استفاده شود. این روش نیز از اشعهی ایکس استفاده میکند اما تصویر ایجادشده و تحلیل آن با تصاویر اشعهی ایکس معمول متفاوت است.
- تستهای کلینیکی برای تشخیص آرتروز زانو: این نوع آزمایشات برای تشخیص نوع آرتروز مفصل به کار میروند و نتایج آنها برای روماتیسم یا سایر انواع آرتروزها متفاوت است. این آزمایشات شامل آزمایش خون و آزمایش مایع مفصلی است.
روش درمان آرتروز زانو چگونه است؟
درمان هر نوع بیماری در مرحلهی اول به علت ایجاد آن وابسته است. هدف اولیه نیز در درمان آرتروز زانو شامل کاهش درد زانو، افزایش قدرت و تحرک مفصل و کنترل علائم و پیشرفت بیماری است. سه رویکرد اصلی درمانی برای آرتروز زانو وجود دارد که شامل تغییر سبک زندگی، استفاده از داروها و جراحی است.
تغییر سبک زندگی و درمان آرتروز زانو: این روشها اگرچه نمیتوانند آسیبهای وارده بر زانو را بازسازی کنند اما میتوانند سرعت تخریب مفصل و پیشرفت آرتروز زانو را کاهش دهند. تغییر سبک زندگی شامل عناصر مهم زیر است:
- کاهش وزن از جمله در افراد چاق و دارای اضافهی وزن.
- محافظت از زانو با خودداری از نشستن به مدت طولانی، کفشهای طبی استاندارد، استفاده از آتل یا عصا در صورت نیاز و نیز مصرف غذای مناسب.
- ورزش و تمرینات فیزیکی مناسب و استاندارد که موجب تقویت عضلات مرتبط با زانو میشوند.
- فیزیوتراپی
- استفاده از کمپرس آب سرد و گرم که موجب کاهش التهاب میشود
- استفاده از داروها جهت درمان آرتروز زانو: در صورتی که آرتروز زانو ناشی از بیماری روماتیسم باشد داروهای تجویزشده تخصصیتر هستند اما در آرتروز معمول (استئوآرتریت) از داروهای ضد التهاب، انواع مسکّنها، داروهایی تزریقی به زانو که شامل کورتیکواستروئیدها هستند و نیز DMARDs بصورت رایج استفاده میشود.
- جراحی برای درمان آرتروز زانو: در صورتی که روشهای غیرتهاجمی بیانشده پاسخگوی نیاز فرد نباشند و فرد نتواند زندگی معمول خود را پی بگیرد از جراحی استفاده میشود. جراحیهای استفادهشده برای زانو شامل موارد زیر هستند:
- آرتروسکوپی زانو که برای ترمیم منیسک زانو یا آسیب کشکک زانو به کار میرود
- استئوتومی زانو که برای بهبود مشکلات ساختاری و شکل نامناسب استخوانها (پای پرانتزی یا ضربدری) به کار میروند.
- جراحی تعویض مفصل زانو که در طی آن ساختارهای مصنوعی جایگزین بخشهای طبیعی و آسیبدیدهی زانو میشوند.