استئونکروز (OSTEONECROSIS) یا نکروز آوسکولار (avascular necrosis) به شرایطی گفته میشود که در طی آن سلولهای بخشی از استخوان دچار مرگ یا نکروز می‌شوند. استئونکروز در نهایت می‌تواند منجر به آسیب شدید در زانو و ایجاد آرتروز زانوی شدید شود. این عارضه یکی از شایع‌ترین دلایل درد زانوی غیرآرتریتیک در زنان با سن بالاتر است. علت تاکید بر زنان این است که شیوع این بیماری در زنان بالای 60 سال سه برابر بیشتر از مردان در همان سنین است.
دلایل ایجاد استئونکروز زانو چیست؟
دلیل اصلی و پایه‌ای ایجاد استئونکروز زانو مشخص نیست اما مکانیسم ایجاد آن شناخته شده‌است. در حقیقت استئونکروز زانو زمانی ایجاد میشود که سلول‌ها به دلیل نبودن جریان خون دچار مرگ (نکروز) می‌شوند. بدون وجود یک منبع تغذیه‌ی مناسب در اختیار سلولهای یک بخش از زانو، این بخش به تدریج تخریب شده و از بین می‌رود. در نتیجه‌ی مرگ سلولهای استخوانی، غضروف‌های زانو نیز به تدریج آسیب دیده واز بین می‌رود. نتیجه‌ی نهایی این تخریب‌ها ایجاد آرتروزهای ناتوان‌کننده است.
در مورد دلیل ایجاد مشکل در جریان خون و رگ‌ها فرضیه‌هایی وجود دارند. برخی از مطالعات نشانگر این هستند که شکستگی یا ضربه‌ی فیزیکی به زانو منجر به تغییر در خون‌رسانی در زانو میشود. فرضیه‌ی دیگر نیز نشانگر این است که تجمع مایعات در استخوان و نزدیکی آن باعث افزایش فشار بر روی رگ‌ها شده و گردش خون را مختل می‌کند.
فاکتورهای خطر ایجاد استئونکروز چیست؟
فاکتورهای خطر عواملی هستند که احتمال ایجاد یک بیماری را افزایش می‌دهند. برخی از عواملی که احتمال ایجاد استئونکروز زانو را افزایش می‌دهند شامل موارد زیر هستند:
- آسیب فیزیکی و ایجاد زخم در زانو: آسیب‌هایی همچون شکستگی زانو، دررفتگی زانو و تروما می‌توانند منجر به آسیب به رگ‌های خونی شوند.
- استفاده از قرص‌های خوراکی یا وریدی کورتیکواستروئیدی: این نوع داروها در درمان برخی بیماری‌ها مانند آسم و روماتیسم مفصلی استفاده می‌شوند. اگرچه دلیل اینکه چرا این داروها می‌توانند احتمال ایجاد استئونکروز را افزایش دهند کاملا مشخص نیست اما مطالعات نشان می‌دهند که مصرف این داروها برای مدت زمان طولانی می‌تواند منجر به استئونکروز در استخون‌های مختلف زانو میشود.
- بیماری‌ها: برخی بیماری‌ها مانند کم‌خونی داسی‌شکل، بیماری‌های اختلال در لخته‌شدن خون، ابتلا به ویروس ایدز یا داروهای مرتبط با بیماری ایدز، لوپوس و شرایطی چون چاقی یا اضافه وزن نیز احتمال ایجاد استئونکروز را افزایش می‌دهند.
- پیوند عضو: پیوند عضو از جمله پیوند کلیه احتمال ایجاد استئونکروز را افزایش می‌دهد.
- سبک زندگی نامناسب: مصرف بیش از حد الکل منجر به تجمع چربی در رگ‌های خونی میشود و میزان کورتیزون خون را افزایش می‌دهد. در نتیجه‌ی این عوامل، خون کمتری به استخوان‌ها رسیده و احتمال نکروز افزایش می‌یابد. مصرف دخانیات از جمله سیگار نیز یکی از فاکتورهای خطر در ایجاد استئونکروز است.
- شیمی‌درمانی یا رادیودرمانی: افراد مبتلا به سرطان که تحت شیمی‌درمانی یا رادیودرمانی هستند احتمال ایجاد استئونکروز بالاتری دارند.
علائم استئونکروز زانو چیست؟
استئونکروز مراحل مختلفی دارد. معمولا اولین علامت استئونکروز زانو، ایجاد درد در بخش داخلی زانو است. درد ممکن است به شکل ناگهانی ایجاد شود یا توسط برخی عوامل و فعالیت‌ها تحریک شود. گاهی نیز این دردها در هنگام آسیب زانو خود را نشان می‌دهند. با پیشرفت استئونکروز زانو، به تدریج درد آن نیز بیشتر شده و ایستادن بر روی زانو و انداختن وزن بر روی آن سخت‌تر میشود. در این حالت حرکت زانو نیز همراه با درد است. بنابراین درد پیشرونده‌ی زانو که با گذشت زمان بیشتر میشود یکی از اصلی‌ترین علائم این بیماری است.
سایر علائم استئونکروز زانو شامل موارد زیر است:
- درد در زانو حتی در هنگام استراحت
- کاهش بازه‌ی حرکتی زانو
- ورم در بخش داخلی یا مقابل زانو
- حساسیت زانو یا بافت‌های اطراف آن به لمس
- محدودشدن بازه‌ی حرکت زانو
اهمیت درک علائم استئونکروز زانو این است که هر چه بیماری زودتر تشخیص داده شود روش‌های کنترل یا درمان نیز ساده‌تر و موثرتر هستند. در صورت وجود هر کدام از این علائم بهتر است با پزشک متخصص مشورت شود.
استئونکروز زانو چگونه درمان میشود؟
روش درمانی استئونکروز زانو به عوامل متعددی وابسته است. از جمله‌ی این عوامل می‌توان به مرحله‌ی بیماری، میزان بافت استخوانی آسیب‌دیده، بیماری‌های زمینه‌ای و علت ایجاد استئونکروز اشاره کرد. به طور کلی دو رویکرد غیرتهاجمی و تهاجمی برای درمان استئونکروز زانو وجود دارند.
روش درمان استونکروز زانو بدون جراحی چگونه صورت می‌گیرد؟
روش‌های غیرجراحی و غیرتهاجمی زمانی به کار می‌روند که بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود و محل آسیب‌دیده بخش کوچکی از بافت باشد. در این حالت روش‌های درمان به کار رفته شامل موارد زیر هستند:
- استفاده از داروها: داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و .. می‌توانند منجر به کاهش درد و ورم زانو شوند.
- کاهش وزن وارده بر زانو: برای این کار استفاده از آتل‌ها یا ابزار ویژه‌ای که نیروی وارده بر زانو را کاهش می‌دهند توصیه میشود.
- ورزش: این روش‌ها برای تقویت عضلات ران و متصل به زانو به کار می‌روند. تقویت این عضلات می‌تواند نیروی وارده بر زانو را کاهش دهد.
- دوری از فعالیت‌های خاص: معمولا به افراد توصیه میشود تا از برخی فعالیت‌ها که موجب درد زانو می‌شوند دوری کنند.
روش درمان استئونکروز زانو با جراحی چگونه صورت می‌گیرد؟
در صورتی که بخش زیادی از استخوان زانو تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته باشد و روش‌های غیرتهاجمی اشاره‌شده تاثیرگذار نباشند معمولا از روش‌های تهاجمی یعنی جراحی استفاده میشود.. انواع جراحی‌ها می‌توانند در درمان استئونکروز زانو به کار روند؛ از جمله:
- جراحی میکروفرکچر آرتروسکوپیک: در این جراحی بخش‌های ریز و جداشده از استخوان با روش آرتروسکوپیک از محل آسیب برداشته می‌شوند.
- جراحی Core decompression: در این جراحی یک سوراخ بزرگ همراه با چندین سوراخ کوچکتر در استخوان ایجاد می‌شوند که بعنوان کانالی برای رگ‌های خونی جدید عمل می‌کنند. این روش در مراحل اولیه‌ی بیماری می‌تواند از آسیب بیشتر استخوان و غضروف زانو جلوگیری کرده و از ایجاد آرتروز زانو پیشگیری کند.
- پیوند استخوان یا غضروف: معمولا همراه با روش Core decompression به کار می‌رود تا بازده آن افزایش یابد. پیوند استخوان به نوعی جراحی گفته میشود که بافت استخوانی سالم به محل آسیب منتقل شده و پیوند زده میشود.
- استئوتومی زانو: در این نوع جراحی یک بخش از استخوان حذف شده و وزن بدن را به بخش‌های سالم‌تر استخوان منتقل می‌کند.
- جراحی تعویض مفصل زانو: در این روش بخش‌های مختلف زانو برداشته شده و با ایمپلنت‌های مصنوعی جایگزین می‌شوند. این روش معمولا برای زمانی توصیه میشود که بیماری گستردگی بیشتری داشته و پیشرفت کرده باشد.