آسیب‌های زانو با افزایش سن بیشتر می‌شوند، بصورتی که جراحی تعویض مفصل زانو یکی از جراحی‌های شایع زانو در سنین بالاتر به شمار می‌رود. در این جراحی، بخش‌های آسیب‌دیده‌ی زانوی طبیعی برش خورده و با پروتزهای مصنوعی که به نام پروتزها یا ایمپلنت‌ها شناخته می‌شوند جایگزین می‌شوند. این ساختارهای مصنوعی بیشتر از فلز و پلاستیک ساخته شده‌اند. انواع مختلف ایمپلنت‌های زانو وجود دارند که بر اساس سن، نوع مشکل و شدت آسیب زانو، وزن فرد و میزان فعالیت روزانه انتخاب می‌شوند. شرکت‌های مختلفی نیز در جهان وجود دارند که وظیفه‌ی تولید ایمپلنت‌ها را بر عهده دارند. در این مطلب به معرفی انواع ایمپلنت های زانو (پروتزهای زانو) از نظر جنس مواد سازنده خواهیم پرداخت و راهکارهای انتخاب بهترین ایمپلنت را بیان خواهیم‌کرد.
انواع ایمپلنت های زانو از نظر جنس و مواد تشکیل دهنده:
پروتزهای مختلفی با ترکیبات شیمیایی متنوعی سالیانه در جهان تولید می‌شوند و در طراحی آنها سعی می‌شود تا علاوه بر رفع مشکلات پروتزهای قبلی، ویژگی‌های مثبت آنها مانند طول عمر آنها بهبود یافته باشد. از جمله ساختارهای ساخته‌شده بعنوان ایمپلنت شامل موارد زیر هستند:
فلز بر روی پلاستیک:
این نوع از ایمپلنت رایج‌ترین نوع ایمپلنت است. این محصول دارای یک قسمت فلزی مرتبط با استخوان ران است که بر روی یک اسپیسر(spacer) یا فاصله‌دهنده‌ی پلاستیکی از جنس پلی اتیلن قرار می‌گیرد. این بخش پلاستیکی بر روی قسمت استخوان درشت نی سوار می‌شود. فلزاتی که معمولاً استفاده می‌شوند شامل کبالت-کروم، تیتانیوم، زیرکونیوم و نیکل هستند. این نوع از ایمپلنت ارزان‌ترین نوع ایمپلنت است و طولانی‌ترین سابقه را از نظر بررسی ایمنی و طول عمر ایمپلنت دارد. با این حال، یکی از مشکلاتی که ممکن است در مورد ایمپلنت‌های پلاستیکی وجود داشته‌باشد ایجاد واکنش ایمنی ناخواسته در بدن است که توسط ذرات ریزی که در اثر فرسایش از فاصله‌دهنده‌ی پلاستیکی جدا می‌شوند، ایجاد می‌گردد. این مسئله می‌تواند باعث شکستگی استخوان شده و در نهایت منجر به شل‌شدن و شکست ایمپلنت شود. امروزه با توجه به پیشرفت‌های ایجادشده این مشکل تا حد زیادی رفع شده‌است.
سرامیک بر روی پلاستیک: انواع ایمپلنت های زانو
در این حالت بخش متصل به استخوان فمورال (ران) از جنس سرامیک است. برخی مواقع نیز این بخش از جنس فلز است که با پوششی سرامیکی احاطه شده‌است. در این حالت نیز فاصله‌دهنده از نوع پلاستیکی است. برخی افراد که به نیکل واکنش ایمنی نشان داده و عملا امکان استفاده از این نوع فلزات را ندارند از ایمپلنت سرامیک بر روی پلاستیک استفاده می‌کنند. مشکل قطعات جداشده‌ی ریز از بخش فاصله‌دهنده در این نوع ایمپلنت نیز وجود دارد.
سرامیک بر روی سرامیک:
در این حالت هر دو بخش متصل به استخوان ران و درشت‌نی از جنس سرامیک هستند. مزیت این نوع ایمپلنت‌ها این است که واکنش ایمنی در بدن ایجاد نکرده و قطعات پلاستیکی جداشده تولید نمی‌کنند. عیب اصلی این نوع ایمپلنت نیز این است که در موارد نادری این ساختارها هنگام حرکنت فرد ایجاد صدا می‌کنند. همچنین در صورتی که نیروی زیادی بر این ساختارها وارد شود ممکن است به چندین قطعه تبدیل شده و نیاز به جراحی برای برداشتن آنها باشد.
فلز روی فلز:
در این حالت هر دو بخش متصل به استخوان ران و درشت‌نی از جنس فلز هستند. این نوع ایمپلنت‌ها کمترین کاربرد را دارند زیرا خطر ورود فلزات خطرناک به جریان خون از طریق فرسایش این ایمپلنت‌ها وجود دارد. این ذرات فلزی می‌توانند موجب التهاب، درد و آسیب به اندام‌های مختلف بدن بشوند. این ایمپلنت‌ها برای افراد جوان که نیاز به ایمپلنتی با طول عمر بالا دارند مناسب است. این نوع ایمپلنت در زنان حامله به دلیل خطر بالقوه برای نوزادان توصیه نمی‌گردند.
چگونه بهترین نوع پروتز زانو را انتخاب کنیم؟
همانگونه که اشاره شد یکی از اصلی‌ترین بخش‌های یک جراحی تعویض زانوی موفق شامل انتخاب یک پروتز یا ایمپلنت مناسب است. انواع ایمپلنت وجود دارند که سازندگان آنها ادعا می‌کنند که بهترین نوع ایمپلنت هستند. با این حال توجه به چند نکته‌ی ساده می‌تواند در انتخاب پروتز مناسب راهگشا باشد. این نکات شامل موارد زیر هستند:
- پروتز مورد نظر در طی بازه‌ی زمانی طولانی (مثلا 5 تا 10 ساله) بررسی شده‌باشد.
- پزشک جراح از پروتز در بیماران دیگر استفاده کرده‌باشد و نتایج تجربی موفقی گزارش کند.
- پروتز بهترین عملکرد را بسته به شرایط بیمار داشته‌باشد.
باید توجه داشت که پروتزهای مختلف بر اساس نیاز فرد، شدت و نوع آسیب و سبک زندگی فرد انتخاب می‌شوند. بنابراین بهترین راه شناخت پروتز مناسب زانو استفاده از تجربه‌ی پزشک و گزارش‌های مرتبط با پروتزها است. پروتزهای سنتی دارای مزیتی چون مشخص‌بودن سابقه و کیفیت این پروتزها در طولانی‌مدت هستند اما عیب آنها این است که از تکنولوژی قدیمی‌تری ساخته می‌شوند. پروتزهای جدید نیز اگرچه با تکنولوژی‌های جدید ساخته می‌شوند و پاسخ ایمنی کمتر و استحکام بیشتری دارند اما عملکرد آنها در طولانی‌مدت مشخص نیست.