زانو مفصلی لولایی شکل است که قابلیت خمشدن، بازشدن و همچنین چرخش جزئی را دارد. این مفصل که به عنوان بزرگترین مفصل بدن شناخته میشود در طی فعالیتهای روزانه درصد بالایی از وزن تودهی بدن را تحمل میکند. قابلیت خمشدن این مفصل، فرد را قادر میسازد تا بتواند به راحتی حرکت کند. ساختار زانو بطور کلی متشکل از استخوانها، غضروف و مینیسک زانو، رباطها، تاندونها و عضلات مرتبط با زانو است. در ادامهی این مطلب به معرفی آناتومی زانو خواهیم پرداخت.
رباطهای اصلی زانو: آناتومی زانو
رباطها ساختارهای بافتی بسیار مستحکم و در عین حال انعطافپذیری هستند که همانند یک طناب، دو استخوان را به یکدیگر متصل میکنند. در زانو نیز رباطهای مختلفی وجود دارند که وظیفهی حفظ پایداری و کنترل بازهی حرکت زانو را بر عهده دارند. اصلیترین رباطهای زانو شامل موارد زیر هستند:
رباط ACL زانو:
محل قرارگیری این رباط، ناحیهی مرکزی زانو است و عملکرد آن کنترل چرخش استخوان درشتنی به سمت جلو میباشد. با توجه به این که این رباط استخوان ران و درشتنی را به یکدیگر متصل میکند، از جابجایی رو به جلوی بیش از حد استخوان درشتنی جلوگیری کرده و از این طریق موجب پایداری ساختار زانو میشود.
رباط PCL زانو:
این رباط نیز مانند رباط ACL در ناحیهی مرکزی زانو قرار دارد و همانند آن وظیفهی کنترل حرکت استخوان درشتنی را بر عهده دارد، با این تفاوت که رباط PCL حرکتهای رو به عقب استخوان درشتنی را کنترل میکند.
رباط MCL زانو:
این رباط در بخش بیرونی و کناری زانو قرار داشته و سر استخوان درشتنی را به استخوان ران متصل میکند. این رباط وظیفهی حفظ پایداری ساختار درون زانو را بر عهده دارد. نحوهی عملکرد این رباط به این صورت است که نیروهای وارده از بیرون زانو را کنترل کرده و از آسیب و فشار بیشتر بر ساختارهای درونی زانو جلوگیری میکند.
رباط LCL زانو:
این رباط سر استخوان نازکنی را به سر استخوان ران متصل میکند و جایگاه آن، بخش کناری زانو به سمت عقب زانو است. وظیفهی این رباط حفظ پایداری قسمت بیرونی زانو است.
رباطهای صلیبی اصطلاحی است که برای رباطهایی به کار میرود که در درون مفصل زانو قرار دارند و به صورت متقاطع با یکدیگر تماس داشته و شکل X یا ضربدری را ایجاد میکنند. این ساختار صلیبیشکل به وسیله دو رباط ACL و PCL ایجاد میشوند. بطور کلی، رباط صلیبی مسئول کنترل حرکتهای زانو به عقب و جلو است.
بورس (Bursae) زانو:
بورس زانو کیسههایی در زانو هستند که با مایعی به نام مایع سینوویال پر میشوند و اطراف استخوانهای زانو را پر میکنند. گاهی این کیسهها در درون حفرههای زانو نیز قرار دارند. باید توجه داشت که این کیسهها در تمام قسمتهای بدن وجود دارند و تنها مختص زانو نیستند. وظیفه بورس این است که بین عضله و استخوان قرار بگیرد و همچون بالشتکی با کاهش نیروی اصطکاک بین استخوان و عضله، حرکت آنها را تسهیل کند. آسیب بورس زانو یا بورس در سایر قسمتهای بدن میتواند موجب بروز التهاب در آن بخش از بدن شود. به طور کلی ۱۴ کیسهی بورس در زانو وجود دارد. زانو زدن بیش از حد، برخی ورزشهای حرفهای مانند دو و میدانی، نشستنی که موجب فشار بیش از حد بر زانو شود و غیره میتوانند باعث التهاب بورس زانو و ایجاد بورسیت شوند.
تاندونهای زانو:
تاندونها ساختارهای بافتی مستحکمی هستند که عضله را به استخوان متصل میکنند.تاندونهای زیادی در زانو وجود دارند که به عملکرد صحیح و استحکام زانو کمک میکنند. از تاندونهایی که بیشتر در معرض آسیب هستند میتوان به تاندون پاتلار و تاندون عضلهی چهار سر ران اشاره کرد. مشکلاتی که تاندونها با آنها درگیر هستند شامل آسیب جزئی، پارگی و همچنین التهاب تاندون (tendonditis) است.
غضروفهای مفصل زانو: آناتومی زانو
دو نوع اصلی غضروف در ساختار زانو نقش دارند که شامل غضروف مفصلی و منیسک هستند.
غضروف مفصلی:
این نوع غضروف انتهای استخوانها را میپوشاند و باعث میشوند تا حرکت استخوانها با کمترین میزان اصطکاک صورت گرفته و به راحتی بر روی هم بلغزند. زمانی که این نوع مفصلها دچار پارگی یا آسیب شوند عارضهای به نام آرتروز ایجاد میشود. آسیب به برخی از تاندونهای زانو نیز میتواند احتمال آسیب غضروف زانو را افزایش دهد.
مینیسک زانو:
مینیسک زانو بافت غضروفی مستحکم و ضخیمی است که به صورت دو تکه بر روی استخوان درشتنی و بین استخوان ران و درشتنی قرار دارد. این غضروفها به شکل C بوده و نقش اصلی آنها بهبود عملکرد حرکتی استخوانهای زانو است. آسیب و پارگی در مینیسک زانو میتواند منجر به درد، متورمشدن زانو و در برخی موارد قفلشدن زانو شوند.
به طور کلی با افزایش سن آسیبهای وارده بر غضروفهای مفصل نیز افزایش مییابند بنابراین در سنین بالا شاهد افزایش میزان آرتروز زانو هستیم.
عضلات مرتبط با زانو: آناتومی زانو
اگرچه این عضلات جزوی از ساختار زانو نیستند اما نقش مهمی در عملکرد و پایداری آن دارند. از جملهی این عضلات میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
عضلهی چهار سر زانو:
این دسته از عضلات که شامل چهار عضله است در مقابل ران قرار دارد. این عضلات باعث بازشدن زانو میشوند و در هنگام برخاستن، راهرفتن و فعالیتهای مختلف نقش بسیار مهمی را در عملکرد زانو و پایداری آن دارند. این عضلات توسط تاندونهای مختلف با زانو ارتباط برقرار میکنند.
عضلهی پشت زانو یا عضلهی همسترینگ: آناتومی زانو
این دسته از عضلات که خود شامل سه عضله است در پشت ران قرار داشته و موجب خمیدگی زانو میشوند. کشیدگی یا آسیب به این عضلات در اثر تنشهای فیزیکی مختلف میتواند عملکرد زانو را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
عضلات گاستروکس (Gastrocs):
این دسته از عضلات خود شامل دو عضله است که در پشت ساق پا قرار دارند و هماهنگ با عضله همسترینگ در خم شدن زانو نقش ایفا میکنند.