مفصل زانو به عنوان بزرگترین مفصل بدن شناخته میشود و نقش بسیار مهمی در فعالیتهای روزانهی هر فردی دارد. در صورت وجود آسیبهای مختلف در زانو مانند آرتروز زانو، گاهی لازم است تا جراحی تعویض مفصل زانو بر روی آن صورت بگیرد. در جراحی تعویض مفصل زانو ساختارهای طبیعی آسیبدیدهی زانو برداشته شده و با ایمپلنتهای مصنوعی جایگزین میشوند. این جراحی به نام جراحی تعویض مفصل زانو شناخته میشود. با توجه به اینکه زمان بازیابی سلامت و ریکاوری پس از جراحی کمی طولانی است لازم است مراقبتهای بعد از تعویض مفصل زانو به دقت پیگیری شوند تا از آسیبهای محل جراحی جلوگیری شده و سلامت زانو و بدن در سریعترین زمان ممکن بازیابی شود. لازم است تا فرد نکات ضروری مربوط به مراقبتهای بعد از تعویض مفصل زانو را از پزشک خود جویا شود. در ادامه نکاتی کلی در مورد مراقبت های پس از تعویض مفصل زانو بیان میشوند.
نکاتی که بهتر است قبل از جراحی برای دورهی پس از جراحی رعایت شوند:
قبل از جراحی بهتر است امکاناتی فراهم شوتد تا از مشکلات پس از جراحی پیشگیری کنند. از جمله میتوان به آمادهسازی شرایط زیر اشاره کرد:
- امکانات مربوط به حمل از بیمارستان تا منزل
- بالشت مناسب برای استفاده در زیر پا
- تجهیزات مربوط به دستشویی و حمام
- تختی که ارتفاع خیلی زیاد یا خیلی کم نداشتهباشد
- کمپرس یخ برای زانو
- تلفن، موبایل و شارژر برای مواقع اضطراری
- عصا یا واکر
- قلم و کاغذ
- لباس راحتی
- بانداژ
- کلید قابل دسترس برای تنظیم نور اتاق
مراقبت های پس از تعویض مفصل زانو
۲۴ ساعت پس از جراحی:
در این مدت وجود درد، متورمشدن زانو و کبودی محل جراحی علائمی طبیعی هستند. البته بیشترین میزان تورم و بادکردگی زانو در روزهای هفتم تا دهم پس از جراحی ایجاد میشود. در این مدت یک فیزیوتراپ به فرد کمک میکند تا به وسیله ابزارهای کمکی مانند واکر یا عصا بایستد و به آرامی راه برود.
باید توجه داشت که از اعمال نیروی زیاد بر زانو جلوگیری شود. در طول این مدت که فرد در بیمارستان بستری است لازم است محل جراحی و زخمهای آن توسط پرستاران بررسی شوند. تعویض لباس، استحمام و استفاده از دستشویی باید با کمک سایر افراد صورت بگیرد.
نحوهی استفاده از تخت و ابزارهای کمکی راهرفتن در روز اول توسط پزشک آموزش دادهمیشوند. برای جلوگیری از ایجاد بافت زخمی از ماشینهایی استفاده میشود که مفاصل را به آرامی و با ظرافت حرکت میدهند.
ممکن است لازم باشد تا فرد از این ابزارها در منزل نیز استفاده کند. با توجه به اینکه احتمال ایجاد لختهی خون و حرکت آن به بخشهای حساس بدن مانند قلب و مغز و ایجاد سکته وجود دارد لازم است تا داروهای تجویزشده به دقت مصرف شوند و میزان فعالیتهای بدن محدود به برنامهی توصیهشده توسط پزشک متخصص باشد.
روز دوم پس از جراحی:
در این روز توانایی راهرفتن توسط ابزارهای کمکی مانند عصا بهبود مییابد. در صورتی که پوششهای استفادهشده در بدن ضد آب باشند در روز دوم میتوان استحمام کرد اما در صورتی که این پوششها ضد آب نباشند باید تا روز پنجم تا هفتم صبر کرد. به مدت سه تا چهار هفته باید از غوطهورشدن در آب (مثلا شناکردن) اجتناب کرد.
در روز دوم بهتر است تلاش شود تا زانو به طور کامل باز شود. در روز دوم میتوان فعالیتهایی همچون ایستادن، نشستن، جابجایی و استفاده از توالت را به صورتی که فشار زیادی بر بدن وارد نشود انجام داد.
مرخصی از بیمارستان:
بسته به شرایط بیمار، مرخصی بیمار بین روز یکم تا سوم پس از جراحی رخ میدهد. در صورتی که شرایط فرد برای مرخصشدن مناسب نباشد، طول مدت بستریشدن در بیمارستان بیشتر طول خواهد کشید. هر چه میزان بهبود سریعتر و پاسخ بدن به فیزیوتراپی بهتر باشد فرایند ترخیص نیز سریعتر خواهدبود.
روز سوم پس از جراحی: مراقبت های پس از تعویض مفصل زانو
در این حالت احتمالاً فرد قادر خواهدبود تا بدون کمک سایرین برخیزد، به وسیلهی ابزارهای کمکی کمی قدم بزند و استحمام، لباسپوشیدن و استفاده از توالت را بدون کمک دیگران انجام دهد.
روز سوم تا هفته سوم پس از جراحی:
در طی این مدت لازم است طبق برنامهای که فیزیوتراپ در اختیار بیمار قرار میدهد فعالیتهای لازم صورت بگیرد. در روز هفتم تا دهم، متورمشدن زانو و بادکردگی پا به بیشترین حد خود میرسد. بهتر است فرد با گذاشتن یک بالش در زیر مچ یا ساق پا، آن را ازسطح قلب بالاتر نگه دارد. توجه شود که به هیچ عنوان این بالشت در زیر زانو قرار نگیرد. برای کاهش تورم زانو، میتوان از کمپرس یخ استفاده کرد.
این کار میتواند ۳ تا ۴ دفعه در روز و هر دفعه به مدت ۲۰ دقیقه صورت بگیرد. در صورتی که درد پا یا ساق پا افزایش یابد حتماً باید با پزشک مشورت گردد. با توجه به اینکه پس از جراحی میزان انرژی فرد کاهش پیدا میکند لازم است تا تعادل مناسبی بین فعالیت و استراحت برقرار شود. در عین حال نباید ورزشهای خانگی تجویز شده فراموش شود.
در طی این مدت احساس درد، ناراحتی و سفتی زانو طبیعی است اما لازم است برای کاهش و برطرفشدن آن طبق برنامههای تجویز شده توسط پزشک عمل گردد. معمولاً برای این کار لازم است تا فرد داروهای مسکن مصرف کند.
مراقبت پس از تعویض مفصل زانو
در طی چند هفته اول پس از جراحی احتمالاً اشتهای فرد برای خوردن کاهش مییابد. باید توجه داشت که تغذیه مناسب جهت بازیابی سریعتر سلامتی بسیار ضروری است. مصرف ۶ تا ۸ لیوان آب یا مایعات در روز و مواد غذایی پروتئینی مانند گوشت، ماهی، دانهها و مغزها توصیه میشود.
مصرف برخی داروها از جمله داروهای کنترل درد میتواند باعث یبوست شود. در مورد رفع یبوست راهکارهای لازم باید از پزشک جراح دریافت شود. در طی روز سوم تا هفتهی سوم پس از جراحی، احساس بیحسی در پوست اطراف محل برش طبیعی است. این بیحسی با گذشت زمان بهبود مییابد.
زمان استفاده از داروها بسیار مهم است. برای استفاده از داروهای ضد درد نباید منتظر این بود که درد شروع شود. تاثیر داروها معمولا ۳۰ دقیقه پس از مصرف قابل احساس است بنابراین لازم است تا در زمان توصیهشده و به صورت مرتب مصرف شوند.
در صورتی که با انجام یک فعالیت میزان درد افزایش مییابد میتوان قبل از انجام آن فعالیت داروهای ضد درد را مصرف کرد. علاوه بر داروها روشهای دیگری مانند گوشدادن به موسیقی، تغییر وضعیت، پیادهروی ملایم، تفریحاتی همچون مطالعه و تماشای تلویزیون و غیره میتوانند به کاهش درد کمک کنند.
پس از یک هفته توانایی خمکردن ۹۰ درجهای زانو انتظار میرود. همچنین پس از ۷ تا ۱۰ روز فرد قادر خواهدبود تا به صورت کامل زانو را باز کند. در پایان هفتهی سوم پس از جراحی انتظار میرود تا فرد به صورت آزادانهتری بتواند حرکت کند.
این مدت میزان درد زانوها کاهش پیدا میکند و مصرف داروهای مسکن و ضد درد کم میشود. در طی این مدت نیاز به فیزیوتراپی وجود دارد. همچنین فرد میتواند به مدت ده دقیقه یا کمی بیشتر پیادهروی کرده یا بایستد و راحتتر استحمام کند.
استفاده از عصا یا واکر بسته به شرایط جسمانی فرد دارد و ممکن است فرد در پایان هفتهی سوم (برخی افراد تا پایان هفتهی ششم) پس از جراحی نیازی به استفاده از ابزارهای کمکی برای راهرفتن نداشته باشد. کنارگذاشتن ابزارهای کمکی باید تحت نظر پزشک صورت بگیرد.
هفته سوم تا ششم پس از جراحی: مراقبت های پس از تعویض مفصل زانو
در این بازهی زمانی نیز لازم است برنامههای ورزشی تجویزشده به طور منظم پیگیری شوند. تاثیر این برنامهها بر بازیابی سلامت چشمگیر خواهد بود. ممکن است درد، ناراحتی، سفتی و متورمشدن زانو در این مدت نیز وجود داشتهباشند. انتظار میرود میزان این مشکلات نسبت به قبل کاهش پیدا کردهباشد.
در این مدت نیز بالا نگهداشتن پوست بدن توسط بالش در زیر مچ پا و استفاده از کمپرس یخ توصیه میشود. در صورتی که فرد احساس کند دردی به وجود آمده است که قبلا وجود نداشته و یا دردهای قبلی بدتر شدهاند حتماً باید با پزشک مشورت نماید.
طی این مدت ممکن است مشکلاتی در برنامه خواب فرد به وجود بیاید. برای بهبود وضعیت خواب بهتر است از خوابیدن یا چرتزدن در طی روز خودداری شود و برنامه خواب منظمی وجود داشته باشد که هر روز در زمان معینی تکرار شود. تغییر وضعیت بدن در رختخواب میتواند به بهبود وضعیت خواب کمک کند.
از نوشیدن مایعات زیاد و استرس قبل از خواب خودداری شود. در صورتی که مشکلات خواب آزاردهنده باشند باید فرد با پزشک خود مشورت کند.
در این دوره امکان رانندگی، به شرطی که داروهای ضد درد مصرف نمیشوند و پزشک متخصص تایید کردهباشد وجود دارد.
فرد با رعایت شرایط زیر میتواند رفتارهای آمیزشی و جنسی با شریک جنسی خود را داشتهباشد:
- از تشک محکم و مناسب استفاده کند
- به مدت حداقل 6 هفته، فردی که جراحی شدهاست فرد فعال حین نزدیکیکردن نباشد و اجازه دهد شریک جنسی وی فرد فعال باشد.
- از وضعیتهایی مانند زانوزدن در هنگام آمیزش خودداری شود و حتما با پزشک متخصص در مورد نکات ایمنی مربوط به زانو مشورت گردد.
بسته به اینکه شغل فرد چه باشد در طی هفتهی چهارم تا ششم امکان بازگشت به کار وجود دارد. بهتر است بازگشت به کار به صورت پارهوقت باشد و نکات ایمنی مربوط به زانو مانند استراحت کافی هنگام کار و استفاده از کمپرس یخ رعایت گردند.
هفتهی دهم تا دوازدهم پس از جراحی:
در این بازهی زمانی فرد قادر خواهدبود تا فعالیتهای منظم خود را از سر بگیرد. باید توجه داشت که در این مدت نیز فعالیتها با مشورت پزشک متخصص صورت بگیرد. فعالیتهای مانند پریدن و ورزشهای هوازی فشار زیادی را بر مفاصل جدید وارد میکنند لذا باید از آنها دوری کرد. در مورد آغاز هر نوع فعالیت جدید با پزشک متخصص مشورت شود.
سه تا شش ماه پس از جراحی: مراقبت های پس از تعویض مفصل زانو
در این بازهی زمانی با مشورت پزشک متخصص، امکان از سرگیری درمانهای دندانپزشکی وجود دارد. پس از شش ماه از جراحی احتمالاً پزشک نیاز به بررسی مجدد زانو و وضعیت آن داشته و ممکن است نیاز به تصویربرداری با اشعهی ایکس وجود داشتهباشد.
شش ماه تا یک سال پس از جراحی:
درصد بسیار زیادی از درد زانو تا یک سال پس از جراحی باید از بین برود. احتمالاً هنوز کمی بادکردگی در قسمت پایینی پا وجود خواهدداشت. در این مدت استفاده از پلهها یا نشستن طولانیمدت در یک وضعیت میتواند موجب ناراحتی پا شود. لازم است تا فرد در این بازهی زمانی فعالیت فیزیکی کافی داشته و وزن بدن خود را به صورت متعادل و مناسب حفظ کند.
برخی فعالیتهای ورزشی مانند والیبال با مشورت پزشک متخصص و با شدت پایین میتوانند از سر گرفتهشوند. از انجام ورزشهایی مانند فوتبال، تنیس یا بسکتبال که فشار زیادی بر زانوها وارد میکنند خودداری شود.
زانوی جدید تا دو سال پس از جراحی به بازیابی سلامتی خود ادامه خواهدداد. در این مدت بافت زخم ایجادشده از بین رفته و عضلات سلامتی طبیعی خود را باز مییابند. توصیه میشود حتی با گذشت دو سال و بازیابی کامل سلامتی پا، از انجام ورزشهای پرخطر مانند کوهنوردی، اسکی و دوچرخهسواری دوری شود.