زانو از سه استخوان اصلی تشکیل شده است: استخوان فمور (استخوان ران)، استخوان تیبیا (استخوان درشت نی)، استخوان پاتلا (کشکک زانو یا همان کاسه‌ی زانو). علاوه بر این استخوان‌ها ساختارهایی مانند غضروف‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها نیز وجود دارند که موجب تسهیل حرکت، پایداری و مقاومت زانو در مقابل نیروهای مختلف می‌شوند. مفصل زانو خود متشکل از دو مفصل است که یکی بین استخوان درشت نی و استخوان ران و دیگری بین استخوان کشکک زانو و استخوان ران ایجاد می‌شود. زمانی که شکل یکی از این دو مفصل در زانو دچار تغییر غیرطبیعی شود ممکن است در نهایت منجر به شکل غیرطبیعی در زانو شوند. در ادامه به علت تغییر شکل زانو ها به طور جامع تر خواهیم پرداخت.
علت تغییر شکل زانو
در تغییر شکل غیرطبیعی زانو ناشی از مفصل استخوان ران- کشکک فرد احساس میکند که کاسه‌ی زانو در حال لغزش است یا از محل خود جابجا شده است. این حالت را ناپایداری پاتلار (patellar instability) نیز گویند. در تغییر شکل زانو ناشی از مفصل بین استخوان درشت نی- استخوان ران، زاویه‌ی غیرطبیعی بین اجزای بیان شده ایجاد می‌شود که این زاویه‌ی غیرطبیعی می‌تواند منجر به ایجاد فشار نامتناسب و نامتعادل به بخش‌های مختلف زانو شود. در صورتی که نیروی وارده بر بخش‌های مختلف زانو متعادل پخش نشوند فرد مستعد به ایجاد آرتروز زانو و دررفتگی زانو می‌شود. تغییر شکل زانو ممکن است در افراد ورزشکار و غیرورزشکار ایجاد شود اما زمانی که در افراد ورزشکار که ورزش‌های سنگین مانند دوندگی یا ورزش‌های پربرخورد وجود داشته باشد ممکن است منجر به دردهای شدید و کاهش عملکرد زانو شود و این افراد را از فعالیت‌های ورزشی یا روزانه محروم کند.
در صورتی که تغییر شکل زانو به دلیل ارتباط نامتناسب بین دو استخوان درشت نی و استخوان ران باشد ممکن است پا دو شکل به خود بگیرد:
- پای ضربدری (genu valgum): در این حالت اگر فردی در هنگام ایستادن صاف، پاهای خود را به هم بصورت جانبی به هم متصل کند و زانوها به هم برخورد کنند، مچ دو پا از هم فاصله دارند و با هم تماس پیدا نمی‌کنند.
- پای پرانتزی (genu varus): پای پرانتزی زمانی ایجاد می‌شود که فرد در هنگام ایستادن صاف، پاهای خود را به هم بصورت جانبی به هم متصل کند و مچ دو پا به هم برخورد کنند اما دو مفصل زانو از هم فاصله دارند و با هم تماس پیدا نمی‌کنند. در این حالت دو پا شکل پرانتز پیدا می‌کنند.
دلایل ایجاد پای ضربدری چیست؟
برای ایجاد پای ضربدری دلایل مختلفی مانند مشکلات متابولیکی مرتبط با استخوان یا بیماری‌های ژنی وجود دارند. بطور کلی پای ضربدری در اثر یک مشکل خوش خیم در کودکی ایجاد می‌شود و بیشتر به شانس وابسته است. با این حال ممکن است سابقه‌ی خانوادگی در ایجاد آن تاثیرگذار باشد. از دلایل ایجاد پای ضربدری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- چاقی
- آسیب فیزیکی به پاها
- بیماری‌هایی که پا را درگیر می‌کنند
- آرتروز زانو
- کمبود ویتامین D و کلسیم (بیماری راشیتیسم)
دلایل ایجاد پای پرانتزی: علت تغییر شکل زانو
برای ایجاد پای پرانتزی دلایل مختلفی را میتوان بیان کرد که از جمله‌ی انها میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- فرایند رشد و نمو طبیعی بدن: با رشد و نمو طبیعی بدن، بخش‌های مختلف بدن با سرعت‌های مختلفی رشد می‌کنند که در نتیجه‌ی آن میتوان شاهد بود که بخش‌های مختلف بدن ظاهر نامتوازنی دارند. به طور کلی در سنین زیر 2 سالگی پای پرانتزی یک پدیده‌ی طبیعی است که معمولا خود بخود رفع می‌شود.
- بیماری بلونت (Blount’s Disease): در این بیماری که هم کودکان و هم بزرگسالان را می‌تواند درگیر کند یک صفحه‌ی استخوانی غیرطبیعی در بالای استخوان درشت نی ایجاد می‌شود.
- راشیتیسم: اگرچه با پیشرفت جوامع میزان این بیماری در حال کاهش است با این حال در مناطقی از جهان ممکن است افراد را درگیر کند. در طی این بیماری به دلیل کمبود ویتامین دی یا کلسیم استخوان‌ها فرایند رشد طبیعی را نمی‌توانند طی کنند و دچار تغییر شکل می‌شوند.
- آرتروز زانو: در سنین بزرگسالی، پای پرانتزی می‌تواند در اثر استئوآرتریت یا آرتروز زانو ایجاد شود. در صورتی که تخریب غضروف زانو در سمت درونی زانو بیشتر از بخش بیرونی زانو باشد می‌تواند منجر به پای پرانتزی شود.
بنابر موارد ذکرشده، تغییر شکل زانو که به دو شکل اصلی پای پرانتزی و پای ضربدری مشاهده می‌شود می‌تواند هم کودکان و هم بزرگسالان را درگیر نماید. برای درمان زانوی تغییر شکل یافته روش‌های مختلفی وجود دارند که بنا به شرایط و نوع آسیب زانو میتوان آنها را به کار برد.