زانو یکی از مهم‌ترین مفاصل بدن است که در طی فعالیت‌های روزانه نیروی زیادی را متحمل می‌شود. در هر بار قدم‌زدن نیروبی به اندازه‌ی 3 تا 8 برابر وزن بدن فرد به زانوها وارد می‌شود. به دلیل وجود ساختارهای غضروفی در سر استخوان‌ها و مینیسک زانو، این نیروها تا حدی خنثی می‌شوند. پای پرانتزی نوعی شکل غیرطبیعی در پاها است که هنگام حالت ایستاده که مچ دو پا به هم متصل است، فاصله‌ای بین دو زانو وجود دارد. پای پرانتزی بسته به میزان فاصله‌ی دو زانو از هم می‌تواند خفیف تا شدید باشد. در این حالت، با توجه به اینکه راستای استخوان‌های زانو مناسب نیستند بنابراین نیروی وارده بر بخش‌های مختلف زانو نیز بصورت متعادلی پخش نمی‌شوند. در این حالت آن بخشی از زانو که نیروی بیشتری دریافت می‌کند زودتر دچار آسیب می‌شود و شاهد تخریب غضروف بخش میانی یا جانبی زانو می‌شویم. دکتر مهدی مویدفر در این مطلب به موضوع جراحی اصلاح پای پرانتزی پرداخته است. پس اگر می خواهید با این موضوع آشنا گردید ما را همراهی کنید.
جراحی اصلاحی پای پرانتزی با اصلاح استخوان درشت‌نی (HTO) چیست؟
برای اصلاح الگو و زاویه‌ی صحیح استخوان‌های مرتبط با زانو می‌توان استخوان ران در بالای زانو یا استخوان درشت‌نی در زیر زانو دستکاری کرد. جراحی استئوتومی درشت‌نی (High Tibial Osteotomy) نوعی از جراحی اصلاحی برای درمان پای پرانتزی است که هدف از آن، بازسازی الگوی صحیح و زاویه‌ی مناسب استخوان درشت‌نی و استخوان ران با یکدیگر است که با تغییر و اصلاح شکل استخوان درشت‌نی صورت می‌گیرد و استخوان ران بدون تغییر باقی می‌ماند.
اصلاح شکل استخوان درشت‌نی می‌تواند با برش و جداسازی بخشی از استخوان درشت‌نی و یا برش و سپس اضافه‌کردن ساختارهای استخوانی از سایر بخش‌های بدن به آن انجام گیرد. این جراحی گاهی با فرایند بازسازی غضروف همراه می‌شود تا نتایج بهتری به همراه داشته‌باشد.
برای انجام این جراحی ابتدا تصویر اشعه‌ی ایکس و ام آر آی از زانوی فرد گرفته می‌شود. این تصاویر به پزشک کمک می‌کنند تا محلی از زانو را که نیروی بیشتری تحمل می‌کند تشخیص دهد.
تصویر ام آر آی نیز از وضعیت ساختارهای غضروفی و رباط‌های زانو اطلاعاتی فراهم می‌کند.
برای اصلاح ساختار استخوان درشت‌نی دو رویکرد اصلی وجود دارد.
1. برش استخوان درشت‌نی و حذف ساختار گووه‌ای: در این رویکرد، بخشی از استخوان درشت‌نی در زیر زانو به شکل گووه برش داده می‌شود. در صورتی که پای پرانتزی موجب آرتروز در بخش میانی زانو شده‌باشد ساختار گووه‌ای برش داده‌شده و از آن جدا می‌شود. سپس دو انتهای استخوان با استفاده از صفحات فلزی به هم متصل و توسط پین‌هایی سفت می‌شوند.
2. برش استخوان درشت‌نی و بازکردن ساختار گووه‌ای: در این حالت استخوان درشت‌نی در بخش درونی بریده می‌شود تا ساختار گووه‌ای ایجاد شود. سپس استخوانی که معمولا از لگن به دست آمده‌است به شکاف ایجادشده واردشده و پیوند استخوان صورت می‌گیرد. برای حفظ پایداری این ساختار، از صفحه‌ی فلزی و پین‌هایی برای سفت‌کردن استفاده می‌شود.
جراحی اصلاح پای پرانتزی HTO برای چه افرادی مناسب است؟
این جراحی برای افراد دارای پای پرانتزی که دارای شرایط زیر هستند نتایج بهتری نشان می‌دهد:
- افرادی که جوان و فعال هستند و سن آنها زیر 50 سال است.
- کسانی که وضعیت عروقی مناسبی دارند.
- افرادی که چاق نیستند و اضافه وزن ندارند.
- تنها یک زانوی در اثر پرانتزی بودن آسیب دیده باشد.
- افرادی که زانوی پرانتزی آنها دچار درد شده‌است که این درد با زندگی روزمره‌ی آنها تداخل ایجاد می‌کند
- افرادی که میتوانند شرایط پس از جراحی را تحمل کنند.
چه زمانی جراحی اصلاحی پای پرانتزی توصیه نمی‌شود؟
اگرچه باید توجه داشت که تصمیم مناسب با توجه به وضعیت کلی هر فرد صورت می‌گیرد اما معمولا در افرادی که شرایط زیر را دارند جراحی اصلاحی پای پرانتزی با نتایج قابل قبولی همراه نیست:
- کسانی که زانوی آنها دچار آرتروز ملتهب شده‌است.
- افرادی که زانوی آنها نیاز به اصلاح بیش از 20 درجه دارد.
- افرادی که مبتلا به آرتریت پاتلوفمورال هستند.
- افراد چاق و دارای اضافه وزن که شاخص توده‌ی بدنی آنها (BMI) بیشتر از 35 است.
- افرادی که دارای ناپایداری رباط زانو هستند.
- افرادی که زانوی آنها در بازه‌ای کمتر از 90 درجه می‌تواند حرکت کند.
مزایای جراحی اصلاحی پای پرانتزی چیست؟
زمانی که زانو دچار درد یا کاهش بازه‌ی حرکتی شود می‌توان از این جراحی استفاده کرد. پس از این جراحی و اصلاح زاویه‌ی استخوان‌های پا نسبت به هم، نیروی وارده بر بخش‌های آسیب‌دیده‌ی زانو نیز کاهش می‌یابد، در نتیجه این بخش‌ها نسبت به قبل کمتر آسیب می‌بینند. کاهش فشار بر این ساختارها موجب می‌شود تا فرد دیرتر به جراحی تعویض کامل مفصل زانو نیازمند شود. دیگر مزیت این جراحی این است که با ایجاد تعادل در فشار قسمت‌های مختلف زانو از میزان درد و سفتی زانو نیز کاسته می‌شود.
مطالعات نشان داده‌اند که 80 درصد افراد تا 5 سال پس از جراحی، 70 درصد افراد تا 10 سال پس از جراحی و کمتر از 50 درصد افراد تا 15 سال پس از جراحی اصلاحی پای پرانتزی از دردهای زانو شکایتی نداشته‌اند.
خطرات و معایب جراحی اصلاحی پای پرانتزی با برش استخوان درشت‌نی چیست؟
این جراحی نیز مانند هر جراحی دیگری با خطراتی همراه است. اگرچه این جراحی بصورت کلی یک جراحی ایمن محسوب می‌شود با این حال ممکن است مشکلات زیر نیز بروز کنند:
- خون‌ریزی
- عفونت
- ایجاد لخته‌ی خونی در زانو
- سفتی زانو
- آسیب عروق خونی یا اعصاب زانو
- مشکل در جوش‌خوردن استخوان برش‌خورده
- ناراحتی زانو به دلیل صفحات فلزی استفاده‌شده در زانو
- شکستگی غیرقابل پیش‌بینی در استخوان‌ها
- شکست جراحی و نیاز به جراحی‌های تکمیلی